W ubiegły weekend w dniach 13-14 kwietnia 2024 r. na zaproszenie Justyny Poznańskiej – znamienitej specjalistki i dyrektor Warszawskiego Ośrodka Psychologii Sądowej i Śledczej – poprowadziłem szkolenie z prawno-karnej i kryminalistycznej problematyki przestępstw na tle seksualnym. Rzecz jasna, nie zabrakło tematu badań psychofizjologicznych i ich wykorzystania w seksuologii sądowej.
Seksuologia kliniczna i sądowa
Seksuologia to przede wszystkim nauka interdyscyplinarna. Łączy w sobie psychologię, medycynę, biologię, psychofizjologię, ale także historię, czy religię. Nasza seksualność kształtowana jest nie tylko przez nas samych, rodziców, szkołę, czy grupę rówieśniczą, ale przez całe środowisko, w jakim dorastamy, a potem żyjemy, z jego wszelkimi aspektami kulturowymi, obyczajowymi, czy religijnymi. Seksuologia kliniczna to dziedzina nauki zajmująca się badaniem i leczeniem zaburzeń seksualnych oraz wszelkich problemów związanych z seksualnością. Klinicyści i terapeuci pracują z osobami cierpiącymi na różnego rodzaju trudności dotykające ich w związku z ich seksualnością, powodujące u nich cierpienie i obniżenie jakości życia. Należą do nich dysfunkcje seksualne zarówno o podłożu somatycznym, jak i psychogennym. W przypadku tych pierwszych, rolą seksuologa jest wstępna diagnoza i skierowanie pacjenta do lekarza specjalisty (najcześciej ginekologa, urologa lub endokrynologa). W seksuologii klinicznej, oprócz interwencji kryzysowych, można wyróżnić terapię indywidualną, terapię par, terapię grupową i edukację seksualną. Głównym celem tych form pracy jest poprawa jakości życia pacjentów poprzez pomoc im w rozwiązywaniu tych problemów oraz uczenie ich budowania zdrowych, konsensualnych i satysfakcjonujących relacji z partnerami i partnerkami. Z kolei seksuologia sądowa zajmuje się badaniem i analizą zagadnień seksualnych w kontekście prawa oraz wymiaru sprawiedliwości. Seksuolodzy sądowi często współpracują z organami ścigania oraz sądami w celu dostarczenia ekspertyz związanych z przypadkami przestępstw na tle seksualnym, takich jak zgwałcenia, czy inne – z pozoru mniej drastyczne – formy nadużyć w tej materii. Głównym celem seksuologii sądowej jest dostarczenie wiedzy, która może pomóc sądom w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących tego typu przestępstw, w tym także ocenie jak duże zagrożenie dana osoba stanowi dla społeczeństwa.
Badania psychofizjologiczne w seksuologii
Chociaż badania poligrafem kojarzone są przede wszystkim ze sprawami zabójstw, uczestnictwa w zorganizowanych grupach przestępczych, czy szpiegostwa, mogą okazać się użyteczne choćby w kontekście weryfikacji zeznań świadków w sprawach o nadużycia natury seksualnej. Te sprawy są szczególnie skomplikowane z uwagi na – najczęściej – brak osób trzecich i długi czas od zdarzenia, do zgłoszenia. Choć w żadnej sprawie nie wolno bagatelizować informacji, jakoby miało dość do wykorzystania seksualnego, należy pamiętać, że wiele zawiadomień o zgwałceniu czy innej czynności seksualnej wynika z chęci zemsty, obawy przed partnerem, który odkrył, że odbyliśmy stosunek seksualny z inną osobą, czy wreszcie z chęci wzbogacenia się. W Stanach Zjednoczonych od lat badania poligraficzne stosuje się w celu weryfikacji informacji podanych w wywiadzie seksuologicznym (SHPE – Sexual History Polygraph Examination). O ile w sytuacji terapeutycznej odpowiedzialność jest po stronie pacjenta, o tyle w przypadku opiniowania sądowego ta odpowiedzialność spoczywa na biegłym, zaś kontekst sugeruje, że opiniowany może próbować wprowadzać specjalistę w błąd. Kolejnym wykorzystaniem poligrafu, choć jeszcze w Polsce niepraktykowanym, jest weryfikacja prawdomówności sprawców preferencyjnych po odbyciu kary, którzy podlegają nadzorowi. Badanie wówczas ma potwierdzić prawdomówność w kwestiach związanych z zakazami nałożonymi na badanego przez sąd (np. zakaz zbliżania się do miejsc gromadzenia się dzieci, szkół, przedszkoli, placów zabaw) oraz niepodejmowaniem przez niego praktyk będących w kolizji z obowiązującym prawem (np. wytwarzanie lub gromadzenie materiałów pornograficznych z osobami małoletnimi lub zwierzętami).
