W dniach 20-22 października 2023 r. w hotelu Kozi Gród w Pomlewie koło Gdańska odbyło się Jubileuszowe Seminarium z okazji 60-lecia badań poligraficznych w polskim procesie karnym oraz 10-lecia Polskiego Towarzystwa Badań Poligraficznych. Wraz z mgr Krzysztofem Grabarkiem miałem przyjemność wygłosić przy tej okazji prelekcję na temat możliwości wykorzystania badań poligraficznych w diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń preferencji seksualnych.
Wraz z rozwojem seksuologii przez lata ewoluowało pojęcie normy seksualnej. Obecnie za odbiegające od normy uznajemy zachowania seksualne, które nie zostały sklasyfikowane w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ICD-11, nie naruszają praw innej osoby – w tym opisanych w Ustawie Kodeks Karny – nie stwarzają zagrożenia dla zdrowia, ani życia, są konsensualne i dotyczą osób dojrzałych fizycznie i emocjonalnie. Dewiacje seksualne, inaczej parafilie, to skłonność do podejmowania zachowań wywołujących pobudzenie seksualne lub osiągnięcie satysfakcji odnoszące się do bodźca odbiegającego od ogólnie uznawanych za seksualnie pobudzające. Do najpopularniejszych penalizowanych dewiacji należą pedofilia, nekrofilia, zoofilia, raptofilia i sadyzm. Należy jednak pamiętać o rozróżnieniu parafii od zaburzeń parafilnych.
W przypadku przestępstw na tle seksualnym częstym jest brak świadków oraz złożenie zawiadomienia po tak długim czasie od zdarzenia, który uniemożliwia zabezpieczenie śladów biologicznych mogących potwierdzać sprawstwo oskarżonego. Badania opublikowane w 2006 roku przez Uniwersytet w Cambridge wskazują odsetek wykrytych fałszywych oskarżeń o zgwałcenie na poziomie bliskim 10%. Badania psychofizjologiczne w przypadku zgwałcenia, ale również innych przypadkach przestępstw seksualnych, mogą dostarczyć dowodu potwierdzającego lub negującego wersję ofiary przyczyniając się jednocześnie do zmniejszenia ilości niezasadnych wyroków. Badania poligraficzne znajdują także zastosowanie w weryfikacji informacji podawanych w wywiadzie seksuologicznym, co może być szczególnie istotne w opiniowaniu przez biegłych wydających opinie na zlecenia sądów w sprawach karnych. Kontrowersje budzi z kolei stosowanie badań wariograficznych w przypadku pacjentów prywatnych z uwagi na ryzyko m. in. obniżenia zaufania do terapeuty. Z kolei w sprawach karnych w przypadku badań osoby pokrzywdzonej powstaje dyskurs dotyczący zasadność ryzyka retraumatyzacji ofiary i lewe poczucie umniejszania jej wersji zdarzeń.
Seminarium inaugurował dr Marcin Gołaszewski – Prezes Zarządu PTBP. Wygłosił on referat pt. „Zmiany warunkiem postępu – refleksje w związku z podwójnym jubileuszem obchodzonym przez społeczność polskich poligraferów w 2023 roku.” Przypomniał w nim najważniejsze wydarzenia i daty związane z rozwojem badań psychofizjologicznych oraz podzielił się swoimi refleksji na temat obecnego poziomu takich badań w Polsce.
Następnie swoje referaty wygłosili prof. dr hab. Jan Widacki – Dziekan Wydziału Prawa, Administracji i Stosunków Międzynarodowych Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Przewodniczący Komitetu Naukowego PTBP („Badania poligraficzne z perspektywy standardów rzetelnego procesu sądowego w świetle najnowszego orzecznictwa”), asp. szt. Adam Michałowski – funkcjonariusz Zespołu do Spraw Przestępstw Niewykrytych Wydziału Dochodzeniowo-Śledczego Komendy Wojewódzkiej Policji w Białymstoku („Zbrodnia po latach. Wykorzystanie badań poligraficznych w umorzonych postępowaniach przygotowawczych na przykładzie pracy policyjnego Archiwum X”), adwokat dr Mariusz Charkiewicz – prawnik, wykładowca, nauczyciel akademicki w Wyższej Publicznej Uczelni Akademii Nauk Stosowanych w Elblągu („Opinia z zakresu badań poligraficznych w postępowaniu podatkowym”), mgr Pavlo Pavlovich Marchenko – szef jednostki poligraferów Służby Bezpieczeństwa Ukrainy („Rosnąca rola badań poligraficznych w Służbie Bezpieczeństwa Ukrainy w czasie wojny”), mgr Agnieszka Leszczyńska – Wiceprezes Zarządu PTBP („Wykorzystanie badań poligraficznych wobec sprawców przestępstw seksualnych w diagnostyce ich zachowań oraz resocjalizacji”), mgr Donald Krapohl – członek Prezydium American Polygraph Association („Fotopletysmograf – perspektywy i możliwości”), mgr Vitalij Shapovalov – poligrafer, członek Rady Koordynacyjnej organizacji społecznej „Kolegium Poligraferów Ukrainy” („Rola organizacji profesjonalnych i społecznych w popularyzacji skutecznych metod. Doświadczenia Kolegium Poligraferów Ukrainy”) Nazarow Oleg Anatolijowycz – członek Prezydium Naukowej Rady Doradczo-Metodologicznej ds. Problemów Ekspertyzy Sądowej przy Ministerstwie Sprawiedliwości Ukrainy („Stanowiska prawne Sądu Najwyższego dotyczące stosowania poligrafu w jurysdykcji karnej w Ukrainie”) oraz mgr Mieszko Oziębłowski – ekspert ds. bezpieczeństwa („Bezpieczeństwo przemysłowe i ochrona interesu organizacji. Zastosowanie poligrafu w nadzorze bezpieczeństwa osobowego przy realizacji niezależnej weryfikacji wysokopoziomowej”).
Seminarium było wspaniałą okazją do wymiany doświadczeń, zawarcia nowych znajomości, dyskusji i inicjowania nowych projektów badawczych. Wzięli w nim udział zarówno praktycy, jak i teoretycy, a wśród nich naukowcy, prawnicy, psychologowie, funkcjonariusze i żołnierze. Bez wątpienia takie spotkania są potrzebne nie tylko społeczności poligraferów, ale także podmiotom, które wykorzystują lub mogą wykorzystywać badania psychofizjologiczne.
